بنیاد پانزده خرداد
بنیاد پانزده خرداد، یکی از نهادهای خدماتی بود که در سال ۱۳۶۰ش متعاقب فرمان امام برای رفع محرومیت و برطرف کردن مشکلات اقتصادی خانواده‌های شهدا، جانبازان و ایثارگران انقلاب اسلامی تشکیل شد. در واقع این بنیاد، مکمل بنیاد شهید انقلاب اسلامی بود و وظایفی چون تولید و توزیع کالا بین اقشار ایثارگر جامعه را بر عهده داشت و در کنار آن به فعالیت‌هایی چون: ایجاد انجمن فرهنگی ـ ادبی پانزده خرداد، جمع‌آوری اسناد و مدارک قیام پانزده خرداد ۱۳۴۲، برگزاری بزرگداشت پانزده خرداد، تأسیس سد پانزده خرداد در قم، تأمین آب شرب شهر مقدس قم و... مبادرت می‌ورزید. (ربیعی، ۴۲۵)
این بنیاد، پس از تأسیس، تحت سرپرستی هیئتی منصوب از طرف امام اداره می‌شد که یکی از اعضای آن هیئت حبیب‌الله عسگراولادی بود. (تبیان، ۱۳۹) در تیر ۱۳۶۲ حضرت امام جهت اداره‌ی بهتر این بنیاد، آیت‌الله شیخ‌حسن صانعی را به سمت سرپرستی بنیاد منصوب کرد و در آن حکم، وظایف بنیاد را ترسیم نمود. بر اساس حکم امام، وظیفه‌ی بنیاد، رسیدگی به وضع مستضعفین و محرومین بود.
در آن فرمان تأکید شده بود خانواده‌ی محترم شهدا و معلولین عزیز بیشتر مورد توجه قرار گیرند. در بخشی از حکم امام آمده: امید است با اطمینان و اعتمادی که [به] آن جناب ـ شیخ حسن صانعی ـ دارم، امور آن بنیاد را به بهترین وجه اداره نمایند. (صحیفه‌ی امام، ج۱۷، ۱)
پس از انتصاب شیخ حسن صانعی به سرپرستی آن، بنیاد فعالیت‌های خود را شدت بخشید. در ۸ تیر ۱۳۶۴ آیت‌الله صانعی در نامه‌ای به محضر امام خواستار اجازه‌ی امام به آن بنیاد، جهت در اختیار گرفتن بخشی از اموال منسوبین رژیم پهلوی برای رفع احتیاجات مستضعفین شد. در آن نامه تأکید شده بود: «به منظور دستیابی به اهداف عالیه‌ی این نهاد مقدس که قصد دارد کلیه‌ی خانواده‌های شهدا و جانبازان انقلاب اسلامی و مستضعفین جامعه را زیر پوشش قرار دهد، اجازه فرمایید محاکم انقلاب اسلامی بتوانند به مقدار ضرورت از اموال مصادره‌ای که بر اساس حکم حکومتی، امر آن با مقام معظم رهبری است. در جهت منافع مستضعفین بکار گرفته شود و در اختیار بنیاد قرار گیرد».
امام در ذیل نامه‌ی سرپرست بنیاد، موافقت خود را به مقدار ضرورت و بر اساس موازین شرعی اعلام کردند و در نامه‌ای دیگر به آیت‌الله یوسف صانعی، دادستان کل کشور آن دادستانی را مأمور برداشت موازین شرعی و قانونی آن فرمان کرد، (صحیفه‌ی امام، ج۱۹، ۲۹۹ ـ ۳۰۰)، متعاقب آن فرمان، دادگاه انقلاب اسلامی برخی کارخانه‌ها و کارگاه‌های متعلق به عوامل رژیم پهلوی را که در مصادره‌ی آن دادگاه بود، به بنیاد پانزده خرداد واگذار کرد.
از آن جمله می‌توان به شرکت‌های سرمایه‌گذاری: البرز، کی.بی.سی، پیازر، افشره و فرآورده‌های شیمیایی و... اشاره کرد. (صحیفه‌ی امام، ج۲۰، ۳۵۷) این بنیاد، سپس از طرف دولت به عنوان یکی از مؤسسات امور خیریه و عام‌المنفعه بر حسب تصویب‌نامه‌ی شماره‌ی ۳۵۷۶۴ مورخه‌ی ۱۴/۷/۱۳۶۱ هیئت وزیران قرار گرفت و به این خاطر شرکت‌های متعلق به آن بنیاد از شمول مالیات کشوری معاف شد. (همان، ۲۹۰)
یکی از عمده اقدامات این بنیاد، احداث سد پانزده خرداد در قم بود که برای رفع احتیاجات مردم شهرستان قم به آب شرب انجام گردید. پیشنهاد احداث این سد توسط آیت‌الله صانعی به امام عرضه شد و امام نیز با این درخواست موافقت کردند و متعاقب آن، دولت و وزارتخانه‌ی جهاد سازندگی را موظف به همکاری با این بنیاد نمودند. امام در ذیل نامه‌شان، کمک به محرومین و جنگ‌زدگان و خانواده‌های شهدا را از بزرگ‌ترین عبادت‌ها دانستند و تأکید نمودند که کمک به بنیاد پانزده خرداد، برای رفع مایحتاج نیازمندان از کارهای اصیل انقلابی است. (همان، ۱۴۱) این بنیاد، برای تحقق وظایف و سیاست‌های تعیین شده از طرف امام به فعالیت‌های خود ادامه داد و هم اکنون نیز از بنیادهای فعال در رفع نیازمندی‌های مستضعفان و به خصوص خانواده‌های محترم شهدا، جانبازان و ایثارگران انقلاب اسلامی است.
یکی از اقدامات برجسته‌ی این بنیاد، تعیین جایزه برای قتل سلمان رشدی، نویسنده‌ی کتاب موهن «آیات شیطانی» بود که انعکاس گسترده‌ای در جهان داشت و باعث شد این نویسنده دور از انظار عموم زندگی نماید. سرپرستی این بنیاد، هم اکنون نیز بر عهده‌ی آیت‌الله شیخ حسن صانعی است. این بنیاد، علاوه بر تهران در اغلب نقاط کشور شعبه و دفتر دارد و به ارائه‌ی خدمات به اقشار محروم و ایثارگر می‌پردازد. بنیاد در کنار فعالیت‌های عام‌المنفعه، چنانچه در بخش وظایف آن گفته شد، اهتمام جدی به تدوین تاریخ قیام پانزده خرداد دارد و ده‌ها اثر در این زمینه منتشر کرده است. انتشار نشریه‌ی «طلایه» از دیگر اقدامات این بنیاد می‌باشد.
این بنیاد برای خدمت‌رسانی به قشرهای مستضعف و محروم جامعه ۴۶۰۰ باب مدرسه، خانه‌ی بهداشت، سد و... احداث کرده است. علاوه بر آن، به جمع‌آوری و حفظ کلیه‌ی آثار و شواهد تاریخی و خاطرات عینی از وقایع و حوادث پانزده خرداد ۱۳۴۲ پرداخته که به صورت مصاحبه، فیلم و عکس تدوین شده است. در کنار این فعالیت‌ها، بنیاد بیت امام خمینی را در شهرستان خمین بازسازی کرده است. («فعالیت‌های عمرانی، فرهنگی…»، ۹)
منابع
- مرکز اسناد انقلاب اسلامی، فرهنگنامه نهادهای انقلاب اسلامی، مدخل "بنیاد پانزده خرداد" از داوود قاسم‌پور، در دسترس در پایگاه دانشنامه های انقلاب اسلامی و تاریخ ایران، بازیابی: 18 مهرماه 1392.